Nog nooit gehoord van inundatie, ‘verboden kringen’ en accessen? Maak dan snel kennis met de Hollandse Waterlinie. Dit snoer van forten en vestingen hield ooit de Spanjaarden, Fransen en Duitsers tegen. Nu nodigt de linie vredig uit tot varen, wandelen, fietsen, forten bezoeken en er zelfs slapen.
Eerst een beetje historie. In een vrij rechte lijn tussen het IJsselmeer en de Biesbosch vind je zo’n zestig forten, kastelen en vestingen. Bekend zijn het Muiderslot, Loevestein en Naarden-vesting, daterend van de 16e eeuw. Typische forten van de in de 19e eeuw aangelegde Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn Fort bij Rhijnauwen en Fort bij Vechten. Deze nieuwe forten zijn vooral opgetrokken uit beton en ogen minder ‘romantisch’ dan de forten van de oude Waterlinie. Naar de meeste van deze forten moet je even zoeken, zo’n verdedigingswerk mocht immers niet opvallen. Ze zijn vaak bedekt met gras en omgeven door een flinke ring van water en groen.
Halve meter ideaal
Met een waterlinie hield je vijandelijke legers tegen door het land onder water te zetten. Dat gebeurde als volgt: steek dammen en dijken door en zet het omliggend terrein onder water (inundatie). Ontruim de directe omgeving (in de ‘verboden kringen’ rondom’ forten mocht niet of alleen met hout gebouwd worden) en breng militair materieel in stelling op de forten en andere hoger gelegen gebieden (accessen). Een halve meter water was ideaal: teveel om er doorheen te waden, te weinig om op te varen. De Hollandse Waterlinie werd na de Tweede Wereldoorlog ontmanteld.
Houten theehuis
Vooral rond Utrecht is de fortendichtheid groot. Vanuit de stad peddelen we op een mooie lentedag over de Kromme Rijn naar landgoed Rhijnauwen en leggen aan bij het gelijknamig theehuis. Dit theehuis viel destijds onder de kringenwet. Het staat in een van de verboden kringen van het naastgelegen Fort bij Rhijnauwen en is daarom uit hout opgetrokken. Dan kon het zo nodig snel worden afgebroken. Na een pannenkoek op het terras aan het water gaan we het landgoed op voor de Waterliniewandeling.
Bunker als kunstobject
We passeren bunkers, kazematten en grenspalen uit de Eerste Wereldoorlog. Toen bleef Nederland neutraal, maar was het land wel paraat. De bunkers vormen nu een kunstobject. De natuur, zo dicht bij de stad, is weids en idyllisch en dat danken we mede aan die kringenwet. Ten slotte steken we de buitengracht van het Fort over om de loopgraven van dichtbij te bekijken. De gracht is met de hand uitgegraven en de grond gebruikt voor de beschermende aarden laag over het fort heen.
Parachutesprong
Meer over het verschijnsel waterlinie komen we te weten in het Waterliniemuseum. Dat bevindt zich in het Fort bij Vechten, op een kwartiertje lopen van Theehuis Rhijnauwen. Ook dit is weer zo’n enorm met gras bedekt bunkerachtig fort met kleine ramen en lage, smalle gangen. De expositie is aangenaam interactief. We krijgen een polsbandje om waarmee we een praatje kunnen aanknopen met historische figuren. Onder hen stadhouder prins Maurits, die in 1589 de Hollandse Waterlinie bedacht. Een soldaat toont ons de zwakke plekken van zo’n linie en een boerin klaagt dat zij huis en haard (verboden kringen!) moet verlaten als de vijand oprukt. Ten slotte maken we zelf een parachutesprong boven de Hollandse Waterlinie. Met virtual reality bril, dat wel, maar je voelt de wind evengoed aan je stoeltje rukken!
Fortactiviteiten
De Hollandse Waterlinie mag dan na de Tweede Wereldoorlog ontmanteld zijn, het gonst er nog altijd van activiteit. Zo zijn de Botanische Tuinen van de Utrechtse Universiteit gevestigd in en rond Fort Hoofddijk. Fort Asperen biedt smaakmakende kunsttentoonstellingen en in Fort aan de Klop kun je lekker eten en logeren. Ook is dit fort per boot bereikbaar; het ligt langs de Vecht. En voor wandelaars is er de waterrijke NS-wandeling Culemborg, die je vanuit Houten Castellum langs inundatiekanalen, drie forten en met het Liniepontje over de Lek naar Culemborg brengt.
Slapen in een bomvrij wachthuis
Vroeger verbleven er officieren en hield men hier het kruit en de projectielen droog en veilig: het bomvrije wachthuis van Fort Spion aan het water van de Loosdrechtse Plassen. Nu is het een gezellig gastenverblijf. Knusse kamers met kleine ramen en een houtkachel om het ook in de winter warm te houden. De keuken en badkamer zijn modern, maar voor de rest ademt het wachthuis nog altijd de sfeer van rond 1880. Eenvoudiger slaap je in de remise of met je tent op de kleine camping op het terrein. In de omgeving is het fijn kanoën.
Dit artikel verscheen eerder in VLOT Magazine.
