Het smalste stukje Groningen, ingeklemd tussen Drenthe en Duitsland, herbergt sinds de 15de eeuw een plek waar gastvrijheid en gemeenschapszin centraal staan: Klooster Ter Apel. Er wonen geen kruisheren meer, maar de sfeer van eeuwen her is nog altijd voelbaar in het gebouw, dat nu een museum en expositieruimte is.
Klooster Ter Apel werd tussen 1465 en 1561 gebouwd. Ene Jacobus Wiltingh, pastoor in Garrelsweer en vicaris in Loppersum, had kort daarvoor zijn nederzetting Apell aan de Orde van het Heilig Kruis geschonken. Onder één voorwaarde: dat zij er een klooster zou stichten. Het Ordebestuur benoemde het Kruisherenklooster Sint Gertrudis in Bentlage tot moederklooster en stuurde vier priesters en enkele lekenbroeders naar Apell. De bewoners van Klooster Ter Apel waren kanunniken (wereldlijke geestelijken) en vormden vanaf het begin een actieve en sociale gemeenschap. Ze boden gastvrijheid aan pelgrims en zieke mensen, bewerkten het land, bakten brood en brouwden bier.
Priester of dominee?
In 1593 veroverde de protestantse Willem Lodewijk van Nassau het gebied en moesten de katholieken hun geloof afzweren. De laatste prior van Ter Apel werd dominee, maar kon evengoed nog jarenlang zijn katholieke gang gaan tijdens de eredienst. Hij wist niet hoe hij als dominee te werk hoorde te gaan! Overigens is het min of meer te danken aan de overgang naar het protestantisme dat het kloostercomplex goed behouden is gebleven. Het deel van de kerk dat vroeger bestemd was voor wereldlijke bezoekers (omwonenden, pelgrims en handelslieden) is nog altijd in gebruik als kerk.
Wisselexposities
Klooster Ter Apel had in de loop der eeuwen geregeld te maken met natuurgeweld en moest dan herbouwd of gerepareerd worden. Of afgebroken, wat de westgevel in 1755 overkwam. Toch is veel behouden gebleven. Het werd begin vorige eeuw gerestaureerd en onlangs is het oorspronkelijke vierkant hersteld door de nieuwbouw van de westgevel. Modern, maar passend in de historische sfeer. De nieuwe vleugel herbergt wisselende exposities van religieuze en/of moderne kunst uit de omgeving.
Middeleeuwse kloostersfeer
Voor de verstilde sfeer van het middeleeuws klooster kun je terecht in de kerk en de historische vleugels. Deze vormen het kloostermuseum. Wandel vanuit de vroegere wachtkamer (nu receptie en kloosterwinkel) de kruisgang in, met zijn fraaie kruisbogen. Je passeert de kapittelzaal, waar men vroeger vergaderde en ‘kapittelde’ (straften). Nu bekijk je er een film over het klooster. Na het voorportaal en de sacristie (waar de priesters hun rijk geborduurde kerkgewaden aantrokken) kom je in de gotische kanunnikenkerk. Hier vind je onder meer hoge gewelven, beschilderde ramen en fraaie eikenhouten koorbanken. Van recenter datum is het Mariabeeld, waarbij bezoekers een kaarsje kunnen branden: bewijs van oplevende spiritualiteit in Nederland.
Niet aankomen!
Aan de andere kant van de dubbele muur halverwege de ruimte bevindt zich de lekenkerk. Bestemd voor wereldlijke bezoekers. Die mochten daar (staand) de mis bijwonen. Grenzend aan de tweede oorspronkelijke kruisgang vind je het vroegere gastenverblijf, de kamers van de prior en de subprior en de refter (nu kloostercafé). Hier onder meer exposities over glasblazen, winnen en mengen van pigmenten en brandschilderen, activiteiten die hier vroeger plaats vonden. De binnentuin herbergt de kruidentuin, waar zo’n 130 soorten worden geteeld: geneeskrachtige kruiden, kruiden voor het op smaak brengen van het eten en kruiden voor het maken van pigmenten. Je mag ze bekijken, maar beter niet aanraken. Er zijn uiterst giftige soorten bij!
Leven in het klooster
Klooster Ter Apel ademt steeds meer de sfeer van het vroegere klooster. Op zolder tref je de kloostercellen, ziekenzaal en het scriptorium. Je snuift er de geur van wierook op en kunt er Gregoriaanse muziek beluisteren. Het bier wordt volgens het oude recept gebrouwen en ook de Kruisherencake en Monnikenkoek komen opnieuw uit de oven. Te proeven in het kloostercafé en te koop in de winkel. De productie vindt overigens niet meer in Klooster Ter Apel zelf plaats.
Klooster Ter Apel praktisch
Toegang
Adres: Boslaan 3-5, 9561 LH Ter Apel ().
Open: di-zo 11-17 uur (zo vanaf 13 uur; zomervakantie tot 18 uur én open op maandag).
Toegang: € 8,50 (gratis met Museumkaart; kinderen € 4, jongeren en studenten € 5).
Wandelen in de omgeving
In de omgeving kan je mooie wandelingen maken in het Kloosterbos, onder meer het Kanunnikenpad (4 km) of een wandeling van 12 kilometer door de Ter Apeler bossen.
De leukste hotels
Logeren in Ter Apel
Een heel romantische locatie in Ter Apel is het wit geschilderde Hotel Boschhuis, aan het eind van de oprijlaan naar Klooster Ter Apel. De kamers zijn vrij eenvoudig (wel met badkamer), de charme zit ‘m vooral in de gezellig ouderwetse gelagkamer, waar je heerlijk kan eten. Ook het terras is fijn. En je wandelt er zo weg. Het hotel ligt aan het Noaberpad en het Westerwoldepad.
Zoek je een rustige en betaalbare plek, waar je ook nog zelf iets te eten kan maken? Dan is B&B De Tuinkamer in Ter Apel een uitstekende keuze. Je hebt er de beschikking over de bovenverdieping: een ruime kamer en aparte badkamer. In de kamer staat een magnetron, koffiezetapparaat, koelkast en waterkoker en met mooi weer zit je er fijn in de tuin. Zeer gastvrije ontvangst en een goed ontbijt.
Dit artikel verscheen eerder in onze reisgids Langs… spirituele plekken.
