Op een boogscheut van Toscane en Umbrië ligt de onbekende regio Lazio haar bezoekers te verleiden. Met charmante vestingen, het grootste vulkanisch meer van Europa, de lekkerste wijnen en de rust die je verderop een stuk minder makkelijk vindt. Est! Est!! Est!!!
“Zie je dat rijtje bomen en die heg? Daar begint Toscane.” We staan op de hoogste verdieping van het 10de-eeuwse Castello di Proceno. Kasteelvrouwe Cecilia Cecchini Bisoni wijst ons op de plek vanwaar Toscaanse soldaten kogels afschoten op het kasteel van haar voorouders. De gaten in de muur herinneren daar nog altijd aan. Tijdens de rondleiding vertelt Cecilia geroutineerd over de vele vuurplaatsen, Etruskische vazen en muurschilderingen. Een aparte vermelding krijgt de bijzondere ophaalbrug naar de hoogste vertrekken van de woontoren. Maar haar ogen gaan pas echt glimmen bij het portret van de verre ‘voortante’ die begin 18de eeuw het zwarte schaap van de familie werd genoemd. Zij weigerde in amazonezit paard te rijden of te trouwen met de man die de familie voor haar koos. Is het toeval dat deze tante dezelfde oogopslag heeft als onze gastvrouw?
Bij de open haard
We ontmoetten Signora Cecilia gisteravond, toen wij aanschoven in het kleine restaurant dat zij bestiert op de begane grond van haar kasteel. In perfect Engels legde zij ons het menu uit, liet wat wijnen proeven en vertelde over de concerten en diners die zij ’s zomers organiseert in de woontoren. “Tot onze vaste gasten behoort de Vlaamse violist Sigiswald Kuijken, op de fortepiano begeleid door zijn zuster Marie.” Dineren bij kaarslicht in de kasteeltuin klinkt ons als muziek in de oren. Maar deze gewone avond in de intieme eetzaal bij de open haard zullen wij evenmin ooit vergeten.
Vol gestrooid
De kleine vesting Proceno, met zijn smalle straatjes en pleintjes rond het kasteel, was ons misschien niet eens opgevallen als we niet waren getipt door Eline van Agriturismo Casale le Crete. Onze Hollandse gastvrouw, naar Italië verhuisd voor de liefde, is een bron van kennis over de mooiste dorpen en de fijnste restaurants in de omgeving. En het lijkt wel alsof de hele regio ermee vol gestrooid is. Vanaf ons terras in Casale le Crete zien we zo al drie hooggelegen vestingen liggen. Geen wonder natuurlijk, gezien de gewelddadige interesse in deze noordelijke uithoek bij overburen Toscane en Umbrië.
Flaneren langs de vulkaan
Ook vanuit ons tweede logeeradres in de regio hebben we zo’n betoverend uitzicht. De in de heuvels gelegen Agriturismo Montebello biedt een weidse blik op Lago di Bolsena en het gelijknamige stadje aan de oever. We parkeren de wagen aan de boulevard langs dit grootste kratermeer van Europa en flaneren net als de Italianen enige tijd langs het water. Met dit verschil: wij genieten van het uitzicht over het diepblauwe water, veel Italianen kijken vooral op hun telefoon. We wandelen verder over een brede door platanen beschaduwde laan richting historisch centrum. Daar gaan we door een oude stadspoort en klimmen naar het kasteel. Tegenover de toegangspoort strijken we neer bij Enoteca Aenos. Een smalle wijnbar met bankjes voor de deur waar het heerlijk mensen kijken is. Hoog tijd voor een wijnproeverij.
Hier! is!! het!!!
Lazio produceert de wijn met het mooiste verhaal: Est! Est!! Est!!!. Met een oplopend aantal uitroeptekens. Dit is het verhaal: de Duitse bisschop annex wijnliefhebber Johannes Defuk ging eens op weg naar Rome en stuurde zijn bediende vooruit om de beste wijnen te zoeken. De bediende moest dan met krijt op de deur ‘Est’ schrijven, Latijn voor ‘hier is het’. Dan wist Johannes waar hij best kon overnachten. In het vlakbij Bolsena gelegen Montefiascone trof de bediende zulke uitzonderlijk goede wijn aan dat hij op de deur schreef: Est! Est!! Est!!! De bisschop was het volledig met hem eens, reisde niet eens meer verder naar Rome en stierf enkele jaren later in Montefiascone aan een alcoholvergiftiging. Op Johannes’ tombe in de plaatselijke kerk van San Flaviano lazen wij al het opschrift “Est! Est!! Est!!! Wegens teveel Est stierf hier mijn heer Johannes Defuk”.
Verhaal is mooier
Terug naar de wijnbar in Bolsena, waar wij uiteraard vragen naar twee glazen van deze bijzondere wijn. De eigenaar kijkt bedenkelijk. “Weet je het zeker? Het verhaal is mooier dan de wijn.” Kan hij ons iets beters aanbevelen? Hij schenkt een bodem in een glas, nodigt ons uit om te proeven en vertelt dat dit ook een wijn uit de regio is, maar dan gemaakt van de vermentino-druif. “Veel beter.” We vinden ‘m inderdaad heerlijk en gaan naar buiten met een glas van beide wijnen. De Est! Est!! Est!!! is goed, maar valt inderdaad een beetje weg bij de Vermentino, die ook wat duurder is. Conclusie: de een het beste verhaal, de ander de lekkerste wijn.
De stad die sterft
Een van de bekendste bezienswaardigheden van Lazio is Civita Bagnoregio, bijnaam: ‘de stad die sterft’. De historische kern ligt hoog op een klif, omringd door ravijnen, en kalft langzaam af. De eerste aanblik maakt diepe indruk en wekt associaties met de decors van fantasy-films als The Lord of the Rings. Vroeger moesten de bewoners het diepe dal oversteken, tegenwoordig hangt er een metalen brug tussen Civita en het nieuwere Bagnoregio. We zijn vroeg de brug over gegaan en hebben de oude kern bijna voor onszelf.
(G)een filmdecor
We zwerven door de steegjes, bestellen een espresso aan de bar van een café en wandelen door de tuin van een souvenirwinkel aan de verste rand van de vesting. Er wonen nog maar een paar mensen in Civita, degenen die er werken lopen dagelijks heen en weer. Als we tegen lunchtijd weer vertrekken, zijn de bussen met toeristen gearriveerd en lopen de straatjes vol. Het is een nationale feestdag en het zijn vooral Italianen, dus zo druk is het niet elke dag. Laten we hopen dat dit zo blijft en dat Civita niet de weg volgt van de Kroatische stad Dubrovnik: overlopen worden door toeristen dankzij haar sterrenrol in Game of Thrones.
Tussen het wasgoed
Bagnoregio ligt aan een wijnroute, die we na ons bezoek gaan volgen. We passeren romantisch glooiende wijngaarden, waar we welkom zijn om wijn te proeven. Ook bezoeken we het wijnmuseum in het stadje Castiglione in Teverina. Maar we zijn vooral steeds weer gecharmeerd van de oude dorpen die, vaak onopgemerkt door toeristen, mooi staan te wezen op een eenzame rots. Als we na het wijnmuseum nog wat rondwandelen in Castiglione in Teverina, komen we al snel terecht in de ommuurde historische kern. Hier wordt nog geleefd en lopen we tussen het wasgoed door van uitzicht naar uitzicht. Sommige huizen ogen verwaarloosd, andere worden opgeknapt. En bijna iedereen groet vriendelijk: ciao!
Met de voeten in het water
We besluiten de toer met een duik in Lago di Bolsena en een maaltijd in restaurant Da Giggetto aan de oever. Nog een tip van onze Hollandse gastvrouw Eline. De middag is perfect. De zon zet het stadje Bolsena aan de overkant in een warme gloed, op de steiger genieten gasten met de voeten in het water van een glas wijn. En onze ober serveert met uitbundige charme een bord gegrilde vis uit het meer. Dit is la dolce vita, het goede leven. Zo maar te vinden in Lazio.
De beste reisgidsen
Rome & Lazio
Wie Rome denkt te kennen, kent dit boek vast niet. Geheimtips vormen ook onderdeel van deze verhalende reisgids. Rome staat niet op zichzelf. Het is de hoofdstad van Lazio, de regio die ook boordevol zit met geschiedenis, monumenten en natuur. Het zou zonde zijn om niet ook van díe cultuurschatten te proeven, ook al omdat keizers en pausen grote invloed hebben gehad op al dat moois buiten Rome. Denk aan pausenstad Viterbo en andere plaatsen in het land van de Etrusken (Cerveteri, Tarquinia), kustplaatsen als Gaeta, Romeinse overblijfselen van bijvoorbeeld Tivoli, de meren (Bolsena, Bracciano), de adellijke paleizen, en de kloosters van de heiligen Franciscus en Benedictus. Al deze plekken zijn gemakkelijk vanuit Rome te ontdekken.
De leukste hotels
Logeren in Lazio
Het motto ‘Waar iedereen rechts afslaat, gaat Eliza linksaf’ staat garant voor bijzondere en kleinschalige accommodaties. Een vakantie bij reisorganisatie Eliza was here boek je standaard inclusief vlucht, verblijf en all risk verzekerde huurauto (met eigen vervoer kan ook in Lazio). Via Eliza was here kan je in Lazio kiezen uit vier prachtige en romantische accommodaties. Wij logeerden in deze twee:
La Riserva Montebello
La Riserva Montebello is een groot landgoed in de heuvels net buiten Bolsena. De hotelkamers grenzen aan een ruime tuin met zwembad en kijken deels uit op het meer van Bolsena. Het is een uitstekend uitgangspunt voor autotochtjes in de omgeving, maar een dagje luieren bij het zwembad kan ook prima. ’s Avonds kan je tegen een sympathieke prijs in het restaurant authentieke streekgerechten eten.
Casale le Crete
Casale le Crete wordt gerund door de Nederlandse Eline de Vries, die jaren terug voor de liefde naar Lazio verhuisde. Het landhuis met zijn groene luiken staat net buiten het stadje Acquapendente en biedt een panoramisch uitzicht op de omliggende heuvels met hier en daar een vestingstadje op de top. De appartementen bieden alle comfort, keuken en zonneterras. Op het terrein is ook een tennisbaan en een zwembad. Vanaf het landhuis wandel je zo de Via Francigena op, de populaire pelgrimsweg van Canterbury naar Rome.
Dit artikel is eerder geplaatst in Het Laatste Nieuws.
