Voerstreek: taalstrijd in een notendop

De Belgische Voerstreek is steeds populairder als reisbestemming voor Belgen en Nederlanders. Met zijn schitterende wandelroutes. De knusse en uitstekende restaurants. De nabijheid van Maastricht, Luik en Aken. En: het authentiek karakter. De Voerstreek werd later populair dan het Nederlandse Zuid-Limburg en is nog altijd een stuk rustiger. Oorzaak? De taalstrijd (onder meer). Een korte historie van deze strijd.

De Voerstreek is een Vlaamse enclave in Wallonië. Ze hoort bij de Vlaamse provincie Limburg, maar grenst er niet aan. Voeren grenst in het noorden aan Nederland en in het oosten, zuiden en westen aan de Franstalige provincie Luik. De Belgische taalstrijd was hier ooit zo heftig dat de Belgische staat er in de jaren 1980 door op haar grondvesten schudde. Gelukkig kwam het uiteindelijk ook goed. Maar hoe kwam het allemaal zo ver? De geschiedenis van de Voerstreek in het kort.

Verdeelde streek

Dat Voeren sinds het begin van de 21ste eeuw een vredige gemeente is, mag opmerkelijk heten. Bij de start van het vorig millennium hoorden de zes Voerdorpen niet eens bij elkaar. Moelingen, ’s-Gravenvoeren en Sint-Martens-Voeren maakten deel uit van het graafschap Voeren (dat vanaf 1080 graafschap Dalhem heette). Sint-Pieters-Voeren was vanaf 1242 een rijksheerlijkheid onder het gezag van de Duitse keizer. Teuven en Remersdaal hoorden bij het hertogdom Limburg. Dit werd overigens bestuurd vanuit de Waalse stad Limbourg en komt niet overeen met de huidige Nederlandse en Belgische provincies Limburg.

Strijdende hertogen

In 1239 versloeg de hertog van Brabant de graaf van Dalhem, waarna het graafschap deel van Brabant werd. Een halve eeuw later kwam ook Limburg onder Brabant te vallen, na de Slag van Woeringen. Aanleiding hiertoe was het kinderloos overlijden van Irmgardis van Limburg in 1283. De vijf jaar daarop bevochten diverse troonpretendenten elkaar het eigendom van Limburg. Op 12 juni 1288 zegevierde hertog Jan I van Brabant. Alleen Sint-Pieters-Voeren behield voorlopig haar bijzondere positie.

Oorlogen…

De eeuwen daarna ging Voeren met Brabant geregeld in andere handen over. Vanaf 1430 hoorde het bij het Bourgondische rijk. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) kregen de Spanjaarden het steeds meer voor het zeggen in de regio. Zeker nadat een Spaanse veldheer in 1643 het kasteel van Elven (bij Moelingen) confisqueerde en verbouwde tot een machtig fort. Bij de Vrede van Münster, die in 1648 een eind aan de oorlog maakte, werd officieel een grens getrokken tussen de Noordelijke (Staatse) Nederlanden en de Zuidelijke (Spaanse) Nederlanden. Daarbij ging ook een streep door hertogdom Brabant. Een deel ging bij het noorden en een deel bij het zuiden horen.

… en revoluties

Onder de Zuidelijke Nederlanden vielen het huidige Voeren en het Land van Herve. Ze kwamen officieel onder Spaans gezag. Tussen 1701 en 1714 woedde de Spaanse Successieoorlog, nadat Karel II van Spanje kinderloos stierf. Diverse Europese vorstendommen hadden wel trek in de Spaanse erfenis en vochten met elkaar om het rijk. Bij de Vrede van Utrecht (1713) gingen de Zuidelijke Nederlanden over in Oostenrijkse handen. Dit duurde tot de Franse Revolutie (1789-1799), waarna alle Nederlanden onder Frans gezag vielen. Inclusief Rijksheerlijkheid Sint-Pieters-Voeren. De Fransen maakten immers een eind aan de macht van de kerk, in dit geval de Duitse Orde die de heerlijkheid in eigendom had.

Van Nederland naar België

Na de nederlaag van Napoleon Bonaparte werden de Zuidelijke Nederlanden tijdens het Congres van Wenen in 1815 herenigd met de Noordelijke Nederlanden. Zij gingen onder koning Willem I verder als het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Lang duurde dit niet. In 1839 erkende Willem het Koninkrijk der Belgen, na een felle onafhankelijkheidsstrijd. Daarbij werd een aantal door de Fransen ingevoerde regionale grenzen gehandhaafd. Het gebied ten oosten van de Maas kwam in zijn geheel bij de Franstalige provincie Luik. Voor het Nederlandstalige Voeren was dit een teleurstelling. Er was immers geen aandacht voor de taalgrens, die samenviel met de grens van Voeren. Deze provincie-indeling vormde de basis van de Voerense taalstrijd, die in 1987 de Belgische eenheid op zijn grondvesten deed schudden.

Taal is politiek

Tijdens de eerste talentelling in 1846 bleek Voeren grotendeels Nederlandstalig. Door het Franse bestuur werd de invloed van het Frans echter steeds groter. Tijdens volgende tellingen slonk dan ook het percentage Nederlandstaligen. Wel bleven zij in de meerderheid. De Franstalige inwoners roerden zich echter. Tijdens een telling in 1947 vertoonden ineens vijf van de zes Voerdorpen een Franse meerderheid. Dat bleek een geval van manipulatie. Het werd in het advies over de definitieve taalgrens door België niet meegenomen, maar gaf duidelijk de onvrede aan van veel Franstalige inwoners. Voeren bleef Nederlandstalig, maar er zou een speciaal taalregime komen, dat ruimte bood aan de Franstalige inwoners. Overigens was het lastig om de grens tussen Nederlands en Frans sprekenden scherp te trekken. De inwoners spraken onder elkaar doorgaans het plaatselijk dialect. Bij de tellingen gaf men vooral een politiek gekleurde taalvoorkeur aan.

Van Luik naar Limburg

Bij het definitief vastleggen van de Belgische taalgrens werd Voeren in 1963 overgeheveld naar de provincie Limburg. Het werd dus deel van Vlaanderen. Daar waren veel inwoners niet blij mee. Zij voelden zich meer verbonden met de Waalse provincie Luik. Waar de taalkwestie nooit tot zulke heftige debatten had geleid, deed deze politieke kwestie dat wel. Maar het spitste zich toe op de taal. In Voeren ontstonden een Luiksgezinde en Vlaamsgezinde groepering. Veel tot dan toe neutrale inwoners zetten hun voorkeur voor de provincie Luik om in steun aan de Luiksgezinde groep. De zaken werden op het spits gedreven toen bij de gemeentelijke herindeling in 1977 de zes Voerdorpen samen de gemeente Voeren vormden. In de gemeenteraad tekende zich een 2/3 meerderheid af voor de Franstalige partij RAL (Retour à Liège) tegenover 1/3 van de stemmen voor de Vlaamse partij Voerbelangen.

Slaan en schieten

De strijd bleef niet beperkt tot politiek gekrakeel. Jongeren uit beide kampen bevochten elkaar. Een Franstalige herbergier loste een schot met een karabijn op Vlaamse demonstranten. Een Vlaamse protestdemonstratie werd uiteengeslagen en de regionale overheid stelde een samenscholingsverbod en een avondklok in. Ze riep zelfs de noodtoestand uit. De komst in 1982 van de Franstalige burgemeester José Happart gooide olie op het vuur. Zeker toen hij zijn belofte om Nederlands te leren spreken niet nakwam. Hij werd afgezet door het provinciebestuur, maar bleef hangende een aantal bezwaarprocedures optreden als burgemeester. In 1987 moest zelfs de Belgische regering zich uitspreken over de kwestie. Die kwam er door de Waalse en Vlaamse tegenstellingen niet uit en diende haar ontslag in. De Voerense taalkwestie was van nationaal belang geworden en deed België wankelen.

De rust keert terug

In 1988 volgde de Luiksgezinde, maar Nederlands sprekende Voerenaar Nico Droeven Happart op als burgemeester en werd het rustiger in de straten. De Luiksgezinde Voerenaren mochten bij federale en Europese verkiezingen hun stem in de Waalse plaats Aubel uitbrengen. Er werd een Franstalig cultureel centrum opgericht en de nog altijd kleinere partij Voerbelangen kreeg recht op een schepen (wethouder) in de gemeente. Intussen nam het belang van de Vlaamsgezinden gestaag toe, door de komst van veel Nederlandse inwoners in de Voerstreek. Zij kregen in 2000 stemrecht en droegen bij tot een meerderheid van Voerbelangen in de gemeenteraad. In 2001 trad de Vlaamsgezinde Huub Broers aan als burgemeester. Daarmee keerde de rust in Voeren terug en dat is, aldus vele inwoners, het beste wat de streek kon overkomen.

Dit verhaal verscheen eerder in onze reisgids ‘Voeren buiten de lijntjes, de Euregio tussen Maastricht, Luik en Aken’.

De beste reisgidsen over de Voerstreek

De leukste hotels in de Voerstreek